You’re Not Broke You’re Pre-Rich

Gratë e kanë më të vështirë të flasin për paratë

Menaxhimi i situatës financiare nuk është një detyrë e lehtë. Ekzistojnë një mori faktorësh që duhet të merren parasysh, duke filluar me paratë që fitoni, deri në çështje më të ndjeshme siç janë borxhi dhe investimet.

Të flasësh për të, nuk është gjithmonë e lehtë. Emocionet që ndiejmë kur bëhet fjalë për paratë janë shumë të ngatërruara dhe shpesh ndihemi të vënë në siklet kur duhet të diskutojmë këtë temë me miqtë, kolegët, familjen. 

Kryesisht janë gratë ato që preken nga kjo dukuri. Për dekada, roli i tyre në shoqëri ka qënë i varur nga ai i mashkullit. Kjo vihej re, sidomos kur bëhej fjalë për paratë me burrin e shtëpisë që shihej si menaxher financiar, ndërsa gruaja e shtëpisë ishte pothuajse vetëm përfituese e tyre.

Për më tepër, institucionet bankare duket sikur përfitojnë nga kompleksiteti i temës, duke u përpjekur t’u shesin produkte klientëve, të cilët nuk janë gjithmonë të vetëdijshëm për atë që po blejnë.

Duhet t’i lëmë mënjanë këto perceptime mbi paratë, për të mësuar më shumë mbi botën e financave personale, dhe për të marrë përsëri kontrollin e parave tona.

Idetë dhe sistemet e vendosura në kulturën tonë krijojnë “algoritmin e parave”

Paraja është diçka që ne të gjithë e përdorim. I fitojmë, i shpenzojmë, i lëmë mënjanë. Për shumë, menaxhimi i tyre është stresues. Pavarësisht nëse nuk keni mjaft, ose nuk dini si të menaxhoni ato që keni, marrja nën kontroll e situatës tuaj financiare mund të duket si një pengesë e pakapërcyeshme.

Për shumë prej nesh, paraja është një temë delikate që shkakton reagime të forta emocionale. Për disa prej nesh janë një shkak stresi, për të tjerët, një mani. E kush nuk e ka përjetuar? Një faturë tepër e lartë, borxhe që vazhdojnë të rriten, një shpenzim i papritur. Studimet tregojnë se shumica e të rriturve shqetësohen për financat e tyre.

Paraja është arsyeja që shkojmë në punë. Na lejon të blejmë atë që na duhet ose duam, përcakton shumicën e zgjedhjeve që bëjmë gjatë jetës sonë. Ajo që është e pamohueshme është se ato janë një përbërës themelor i jetës sonë.

Qëndrimi që kemi ndaj parave bazohet në konceptimin tonë për mënyrën e funksionimit të tyre dhe bazohet në ide dhe sisteme që kemi mësuar gjatë jetës sonë. Që në moshë të vogël mësojmë të administrojmë paratë e xhepit. Në shkollë na mësojnë bazat e ekonomisë.

E gjitha kjo kontribuon në formimin e asaj që shumë e quajnë “algoritmi i parave” tona, që janë rregullat, racionale ose iracionale, që hyjnë në lojë kur duhet të marrim një vendim ekonomik.

Të kuptuarit pse kemi një qëndrim të caktuar është e rëndësishme, sepse do të na ndihmojë të analizojmë rrethanat më me kujdes dhe të marrim vendime më të mira jo vetëm për të tashmen tonë, por edhe për të ardhmen tonë.

Gjithashtu duhet të reflektojmë se çfarë do të thotë parà për ne. Së pari, është thelbësore të përforcojmë një thënie popullore: “paraja nuk sjell lumturi”.

Sigurisht, të pasurit më shumë na lejon të ndjekim pasionet dhe interesat tona dhe të sigurojmë një jetë të rehatshme për veten dhe të dashurit tanë, por ato nuk janë përbërësi i vetëm.

Para së gjithash, duhet të kuptohet se nuk ka asnjë korrelacion të drejtpërdrejtë midis pasurisë dhe lumturisë. Secili prej nesh ka idenë e vet se çfarë është lumturia, se si do të dëshironim të kalonim jetën tonë.

Sapo të kuptojmë qartë se çfarë mund të na bëjë të lumtur, bëhet më i lehtë zbulimi se cilat mund të jenë qëllimet financiare reale.

Ndjekja e pasurisë si qëllim në vetvete është e rrezikshme, sepse nuk ka një qëllim real. Paratë duhet të përdoren për të realizuar ëndrrat tona, nuk duhet të jetë paraja ëndrra në vetvete.

Llojet e ndryshme të borxhit që duhet të dimë për të rritur pasurinë tonë

Nëse duam të rrisim pasurinë tonë, hapi i parë është sigurisht një analizë e kujdesshme e situatës aktuale. Çfarë nënkuptohet me ‘net worth’ (pasuri neto)?

Përkufizimi më i thjeshtë është shuma e asaj që ne zotërojmë (asete, gjëra të tilla si para të të thata, pronë, llogari bankare, pensione, etj.) minus detyrimet (detyrimet janë hipotekat, kartat e kreditit, borxhet të dhëna, prestiti të marra, etj.), kjo na tregon se çfarë do të na mbetej nëse do të shisnim gjithçka dhe do të shlyenim borxhet.

Kjo është një vlerë që luhatet me kalimin e kohës, dhe nuk duhet të përdoret si një tregues i vetëm i situatës sonë.

Rritja e vlerës neto është, shumë e thjeshtë, të paktën në teori. Duhet të përdorim të ardhurat tona (paga, fitimet e investimeve) për të rritur pasuritë tona dhe për të zvogëluar detyrimet tona. Kur pasuritë kanë vlerë më të madhe se detyrimet, ne do të kemi të paktën në teori, pasuri aktive.

Kur flasim për detyrimet, njëri prej tyre shpesh është i frikshëm: borxhi. Është një fjalë që zgjon imazhe të këqija, por nuk ka pse të jetë ashtu. Ekzistojnë tre lloje të borxhit: i mirë, i keq dhe i shëmtuar:

• Borxh i mirë: para që marrim hua për gjëra që rriten me vlerë me kalimin e kohës (të tilla si një kredi për shtëpi).





• Borxh i keq: para të huazuara për gjëra që humbin vlerën (duke përdorur një kartë krediti për një shpenzim impulsiv dhe të panevojshëm).





• Borxh i shëmtuar: kur e shohim veten të paaftë për të shlyer borxhet e grumbulluara tashmë.

Borxhet duhet të jenë një përparësi për ne: qëllimi është t’i heqim qafe sa më shpejt të jetë e mundur. Nëse është e mundur, shmangim shlyerjen e minimumit kontraktual, duke vendosur të paguajmë borxhin sa më shpejt të jetë e mundur.

Një këshilltar financiar mund të na tregojë metodën më të mirë për t’u çliruar nga kjo shpatë e Damokleut sa më shpejt të jetë e mundur.

Si të filloni – vendosni një buxhet

Tani që e dimë situatën tonë, mund të fillojmë të bëjmë diçka për ta përmirësuar atë. Ajo që na duhet është një plan i qartë financiar.

Gjëja e parë që duhet të bëjmë është të përcaktojmë cilat janë qëllimet tona. Në fillim mund të duket si një gjë abstrakte, por duhet të përpiqemi të jemi konkretë dhe realistë.

Mendojmë për borxhet që duam të Kthejmë, fondet e urgjencës që duam të lëmë mënjanë, blerjet që duam të bëjmë.

I ndajmë qëllimet tona në katër grupe, bazuar në afatin e tyre:

• Sot – në 1/2 vitet e ardhshme





• Afat i shkurtër – 2/5 vjet





• Afat mesëm – 5/10 vjet





• Afatgjatë – mbi 10 vjet.

Kurthi i kënaqësisë së menjëhershme

Shumë prej nesh luftojnë për të planifikuar të ardhmen tonë financiare. Jemi shumë të lidhur me të tashmen. Teknologjia që na rrethon na ka mësuar të kemi gjithçka menjëherë. Ky mekanizëm, i quajtur kënaqësi e menjëhershme, na ka bërë të ndryshojmë perceptimin tonë për vlerën e gjërave.

Ne i kushtojmë një rëndësi të madhe asaj që mund të kemi tani, pasi e shohim të ardhmen si një gjë të largët, pothuajse abstrakte.

Realiteti është se e tashmja dhe e ardhmja janë pjesë e së njëjtës vazhdimësi të kohës dhe prandaj duhet të konsiderohen gjithmonë së bashku. Ajo që kursejmë sot do të na lejojë të kemi diçka nesër.

Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme të kemi një ide të qartë se çfarë ndodh me paratë tona. Në këtë mënyrë, ne do të jemi në gjendje të eleminojmë sjelljet që na bëjnë të shpenzojmë në gjëra të padobishme, të tilla si blerjet impulsive, duke forcuar sjelljet e përgjegjshme, të tilla si kursimet dhe investimet.

E dua apo më duhet? Një ndryshim thelbësor

Para se të bëni çdo lloj blerje, le të përpiqemi të ndalemi për një moment dhe të reflektojmë. Shpesh, kur jemi të bindur se diçka “na duhet”, në të vërtetë po veprojmë nga impulse irracionale.

Nga “Më duhet vërtet një kafe” tek “Absolutisht duhet ta kem atë çantë të shtrenjtë”, është e lehtë të ngatërrosh një dëshirë me një nevojë.

Nevojat janë të gjitha ato shpenzime pa të cilat nuk mund të mbijetojmë, siç janë ushqimi, veshja, shtëpia. Disa nga këto gjëra mund të na sjellin kënaqësi, të tilla si ushqimi ose veshja, ndërsa të tjerët, të tilla si faturat, nuk janë veçanërisht të këndshme, por mbeten thelbësore.

Dëshirat janë të gjitha ato gjëra që, të paktën në teori, s’mund të bëjmë pa to. Këtu ligjërimi është pak më i koklavitur, sepse është një pyetje jashtëzakonisht subjektive. Shpesh kjo lloj blerje na duket thelbësore për momentin. Megjithatë le të pyesim veten nëse mund të kishim bërë pa të.

Rregullat për hartimin e një buxheti të mirë

Një nga mënyrat më efektive për të kontrolluar shpenzimet, veçanërisht ato të panevojshme, është hartimi i një buxheti. Ekzistojnë qasje të ndryshme, nga ato më fleksibilet tek ato në të cilat duhet të vendoset për çdo lek që fitojmë.

Një metodë e tillë është 50/20/30. Në këtë model, i ndajmë të ardhurat tona në tre grupe:

• 50% – shpenzime thelbësore, për qera, fatura, ushqim, etj. Shkurtimisht, gjithçka që hyn në kategorinë e nevojave.





• 20% – të ndahen për arritjen e qëllimeve. Kjo mund të jetë kthimi i parakohshëm i borxheve, blerja e një makine, ose ndonjë objektiv tjetër afatshkurtër dhe afatmesëm.





• 30% – shpenzime “ekstra”, pra, ato jo thelbësore. Kjo është pjesa e të ardhurave që zakonisht quhet e ardhur e disponueshme. Mund t’i përdorim këto para për ato që duam: udhëtime, restorante, koncerte, pazar. Është e rëndësishme që kjo kategori të shfaqet e fundit, kështu që nuk do të ndikojë te dy të tjerët.

Një mënyrë tjetër për të marrë më shumë para: rritni të ardhurat tuaja

Kursimi dhe shpenzimi me kujdes janë padyshim dy aspekte themelore të një situate të mirë financiare, por ekziston edhe një gjë tjetër: të përpiqemi të rrisim të ardhurat tona.

Kjo nuk do të jetë e lehtë për të gjithë: ata që punojnë si punonjës shpesh nuk kanë mundësi të negociojnë pagën e tyre. Sidoqoftë, mund të mendojmë për karrierën tonë si një investim, duke punuar tani për të rritur perspektivat tona të ardhshme të fitimeve.

Për punëtorët e vetëpunësuar, situata është, të paktën në teori, më fleksibile. Ekzistojnë qasje të ndryshme për të përmirësuar profilin tuaj profesional, nga specializimi në sektorin tuaj te zgjedhja e klientëve të një lloji të caktuar. Sidomos për profesionistët e pavarur, të mësuarit se si të negociohet çmimi i punës është një teknikë thelbësore.

Njohja e llogarisë bankare

Shumë prej nesh hapim një llogari bankare kur jemi të rinj dhe e mbajmë atë për gjithë jetën. Bankat i lejojnë vetes të ndryshojnë në mënyrë të njëanshme kushtet e kontratës, rrisin kostot e menaxhimit, avantazhet që na bënë të zgjedhim atë bankë ulen, por vayhdojmë qëndrojmë aty.

Me kalimin e kohës, tarifat që paguajmë për llogarinë mund të bëhen veçanërisht të larta.

Sigurisht, ideja e ndryshimit të llogarive bankare mund të duket e ekzagjeruar, por nëse shohim përreth, mund të shohim se bota bankare po ndryshon. Shumë institucione tani janë në gjendje të ofrojnë llogari shumë më të favorshme sesa bankat tradicionale.

Le të përpiqemi të bëjmë një listë të arsyeve pse na duhet një llogari, banking në internet, akses në linjat e kreditit, mundësi investimi dhe të kërkojmë një institucion që ofron saktësisht atë që na duhet, me kushtet më të favorshme.

Si të hedhim hapat e parë në botën e investimeve

Investimi i kursimeve është një mënyrë e shkëlqyeshme për të rritur pasuritë. Sado e kënaqshme të jetë të shohësh shumë parà në llogarinë bankare, është thjesht një numër në ekran. Kur situata është e qëndrueshme dhe borxhet janë nën kontroll, mund të vendosim të marrim disa nga paratë tona dhe t’i vendosim në punë.

Bota e investimeve është e larmishme dhe për ata që nuk kanë investuar kurrë, mund të duket paksa e frikshme. Ndërsa është e vërtetë që investimi është një temë komplekse, mund të trajtojmë konceptet kryesore për të ndërmarrë hapat e parë.

Së pari, duhet të kuptojmë se çfarë do të thotë investim. Ndërsa mbajtja e parave në llogari nuk përfshin praktikisht asnjë rrezik, investimi është një operacion që mbart me vete një sasi të caktuar rreziku.

Lloje të ndryshme investimesh përmbajnë nivele të ndryshme të rrezikut, por një rregull i përgjithshëm që mund të zbatojmë është se sa më i madh rreziku, aq më i madh është kthimi i mundshëm.

Përpara se të vendosim të investojmë një shumë, duhet të jemi të sigurt se duam të ndërmarrim rrezik jo vetëm për të mos fituar, por edhe për të humbur shumën e investuar.

Ekzistojnë katër klasa të aseteve që mund të identifikojmë:

1. Paraja e gatshme: lloji më pak i rrezikshëm i investimeve, por edhe më pak fitimprurës. Megjithëse paratë në llogari mund të gjenerojnë interes, ato zakonisht janë aq të ulëta sa nuk konsiderohen investime reale.





2. Bono: duke blerë një obligacion, ne i huazojmë paratë tona një kompanie për një interes fiks.





3. Aksionet dhe stock: blejmë një pjesë (të vogël) të kapitalit të kompanisë, për një fitim të mundshëm nëse aksionet fitojnë vlerë.





4. Pasuri të paluajtshme: blerja e një shtëpie ose pasurie të paluajtshme.

Për të zbutur rreziqet që marrim me investimet, mund të përdorim një qasje të quajtur diversifikim. Duke vepruar kështu, në vend që të vëmë bast gjithçka në një investim, me rrezikun e humbjes së gjithçkaje në një goditje, luajmë në disa fronte. Kjo na lejon të eksplorojmë mundësi të ndryshme investimi, duke vlerësuar ato më fitimprurëse dhe duke minimizuar rrezikun e humbjes.

Një nga përfitimet më të mëdha të investimit është se kthimi ynë mund të jetë eksponencial. Në fakt, nëse investojmë sërish fitimet tona, pjesa e investuar vazhdon të rritet nga viti në vit dhe për këtë arsye fitimet e mundshme do të jenë gjithashtu më të mëdha.

Gjëja e rëndësishme është të mbajmë mend se investimet, për të qenë fitimprurëse, duhet të çohen deri në fund. Kjo është arsyeja pse është e rëndësishme të investojmë vetëm aksione parash për të cilat e dijmë se mund të heqim dorë.