Invested

Arritja e lirisë financiare garanton jetën që imagjinojmë në të ardhmen tonë, por gjithashtu vendos kushtet për të jetuar siç duam në momentin aktual.

Liria financiare ka një kuptim subjektiv, varet nga lloji i jetës që imagjinojmë, nga qëllimet që i vendosim vetes. Dikush mund të dëshirojë një të ardhme pa borxhe dhe kredira, dikush tjetër një ulje të orëve të punës, ose mundësinë e kalimit nga punonjës në sipërmarrës.

Sidoqoftë, një gjë i bashkon të gjithë dhe është fakti që ne duhet të kemi një vizion “dy anësh”, të aftë të shikojmë se si jemi sot, në jetën tonë të tanishme dhe në të njëjtën kohë si do të jemi në të ardhmen, në jetën që imagjinojmë. Të dy skenarët duhet të sigurohen përmes një aftësie të menaxhimit të parave.

Të jesh në gjendje të investosh paratë e tua nuk do të thotë vetëm të shmangësh koston e konsulentit, do të thotë gjithashtu të shpëtosh nga keqkuptimi se kursimi është një formë shumë konservatore e investimit. Armiku më i madh i kursimtarit është inflacioni. Nëse nuk lejojmë që kursimet të rriten aq shumë sa norma e inflacionit,  jemi duke humbur para edhe pa i shpenzuar ato.

Inkurajimi për të kursyer nuk mund të kufizohet me dëshirën për të mos shpenzuar. Inflacioni e bën koston e jetesës më të lartë në të ardhmen edhe nëse nuk i ndryshojmë zakonet në krahasim me jetën tonë aktuale. Kjo do të thotë që nëse sot e duam dhe mund të përballojmë një darkë në një restorant të mirë, nuk është e sigurt që do ta bëjmë në “skenarin e së nesërmes”. Paratë tona me siguri do të kenë një vlerë më të ulët, kështu që do të na duhet më shumë për të bërë të njëjtat gjëra.

Në nivelin makroekonomik, inflacioni konsiderohet nga ekonomistët si një forcë pozitive. Sipas studimeve të kryera nga Fondi Monetar Ndërkombëtar, me një normë të ulët dhe të qëndrueshme inflacioni ekziston një cikël frytdhënës i konsumit, pagave dhe vendeve të punës. Krijohen më shumë vende pune dhe rriten pagat.

Sidoqoftë, nëse inflacioni rritet mbi një nivel të caktuar, atëherë fuqia blerëse bie, konsumi bie dhe vendet e punës humbasin. Këtu gërryhet vlera e kursimeve. Kur bëhet fjalë për tregjet e aksioneve, zakonisht ndodh e kundërta: ato zakonisht rriten me inflacionin ndërsa të ardhurat dhe fitimet e kompanive rriten.

Alternativa për lirinë ekonomike është përdorimi i menaxherëve të parave, njohja e tyre do të thotë të kuptosh kufijtë e tyre

Fondet e përbashkëta kanë qenë prej kohësh mënyra e vetme që një investitor i vogël mund të blinte aksione. Komisionet e debituara nga një konsulent dhe menaxher i fondit të përbashkët mund të arrijnë lehtësisht 3% pavarësisht nëse fondi pra dhe investitori humbet ose fiton.

Një tjetër alternativë, fondet e indeksit të tregut, Standard & Poor’s 500 është një shembull klasik. Lista e saj përbëhet nga pesëqind aksione dhe konsiderohet si një tregues i mirë i “mirëqënies” së rreth gjashtë mijë kompanive. “The Dow” është indeksi Dow Jones, duke iu referuar tridhjetë kompanive të mëdha industriale.

Fondet e indeksit të tregut “menaxhohen në mënyrë pasive”, që do të thotë se askush në të vërtetë nuk po hulumton cilat aksione të blejë, kështu që tarifat janë më të ulëta, midis 0,05 dhe 0,74%. Por nëse blerja bëhet nga një konsulent financiar i cili shton edhe 1-2% të tjerë për shërbimet e tij, totali kthehet në rreth 3% në vit.

I njëjti parim qëndron në themel të fondeve të tregtuara në bursë, të cilat blihen ose shiten nga një firmë brokerimi aksionesh sikur të ishin aksione reale, çmimi i tyre rritet dhe ulet në varësi të faktit nëse ka më shumë blerës ose shitës. Komisioni është, gjithashtu në këtë rast, më pak se 1%, por nëse është një profesionist që i zgjedh ato, këtu është kostoja famëkeqe prej 3% në vit.

Kur puna e këshillimit bëhet nga një kompjuter, po flasim për një Robo – këshilltar. Ata janë në dispozicion si aplikacione, por gjithnjë e më shumë ato ofrohen gjithashtu nga firmat tradicionale të brokerimit të aksioneve. Tarifat variojnë nga 0.15 në 0.50%, por këshilltarët financiarë që këshillojnë se cili robo-këshilltar duhet të përdoret do të tarifojnë komisionin e tyre, duke e çuar totalin në rreth 2.5%.

Investimi kërkon guxim dhe aftësi, por mbi të gjitha praktikë

Falë internetit, i cili bën të disponueshëm informacionin, mund t’i menaxhojmë paratë tona në mënyrë të pavarur. Investimi drejtpërdrejt garanton kthime më të larta pa komisione, krahasuar me përdorimin e një menaxheri fondi. Nga ana tjetër të mësosh se si të menaxhosh investimet e tua nuk është një ditë.

Para parave, koha e dikujt duhet të investohet dhe duhet të bëhet me këmbëngulje dhe përkushtim, deri në pikën që ne mund ta quajmë këtë aktivitet një praktikë, si ajo e meditimit ose jogës. Ashtu si çdo praktikë edhe kjo është e këndshme, sepse çon në mësimin dhe njohjen e vazhdueshme të sektorëve të rinj të prodhimit dhe kompanive të reja, duke u bërë një dritare e vërtetë në botë.

Informacioni i parë që duhet të keni është të kuptoni se cili është “numri ynë”, domethënë, sa para duhet të kursehen para se të largoheni nga puna juaj. Secili ka të vetin dhe është një qëllim që të vendoset me kritere. Ekzistojnë katër vlera në ekuacionin që ju lejon të arrini lirinë financiare:

• shpenzimi minimal vjetor.





• vitet në dispozicion për të investuar.





• para për të investuar.





• shkalla e kthimit të kërkuar për investime.

E para, shpenzimi, është subjektiv. Varet nga standardi i jetesës të cilin synoni, ndërsa vitet përpara dhe paratë që keni janë tashmë vlera të përcaktuara. Shkalla e kthimit kontribuon në ndryshimin e ekuacionit. Qëllimi për 26% në vit është një qëllim tepër i lartë, por i arritshëm.

Investitori Mohnish Pabrai po synon 26%, aq sa e ka vendosur edhe në targën makinës së tij. Pse 26%? Për shkak se është norma e saktë vjetore e kthimit e kombinuar që ju lejon të dyfishoni kapitalin tuaj në tre vite.

Ekzistojnë katër nivele zotësie në një aftësi, të cilat na bëjnë të kuptojmë se si po përparojmë në aftësinë tonë për të menaxhuar paratë. E para është paaftësia e pavetëdijshme, e cila ndodh kur nuk jemi plotësisht të vetëdijshëm për një aftësi specifike dhe nuk shqetësohemi për të pikërisht sepse nuk dimë asgjë për të. Për shembull, është e vështirë të shqetësohesh nëse nuk di të luash Polo ose nëse nuk di si të luash klavikordin.

Niveli i dytë është ai i paaftësisë së vetëdijshme, kur jemi të vetëdijshëm për atë që duhet të zotërojmë, pa qenë në gjendje ta bëjmë mirë. Nje shembull? Të jesh me vetëdije i paaftë kur këndon karaoke, por të mos bësh asgjë për t’u përmirësuar.

Niveli i tretë është ai i kompetencës së vetëdijshme. Ne e dimë atë që duhet të dimë dhe mund ta bëjmë mirë atë. Hapi i fundit, kompetenca e pavetëdijshme, kjo është aftësia për të bërë diçka mirë pa e menduar.

Warren Buffett thotë se ai është në gjendje të vendosë brenda disa minutash nëse dëshiron të blejë një kompani të tërë. Në fushën e tij, ai ka arritur një kompetencë të pavetëdijshme.

Investimi nënkupton zotimin e parave tuaja në një mision, është mirë t’i zgjidhni ato bazuar në vlerat që janë të rëndësishme në jetën tonë të përditshme

Si konsumatorë, shprehim zgjedhjet tona dhe “votojmë” çdo ditë. Blerja, për shumë njerëz, është një zgjedhje. Kjo do të thotë jo vetëm të shikosh avantazhin ekonomik, por të besosh te kompanitë që prodhojnë mallra cilësorë duke vepruar me respekt për njerëzit dhe mjedisin.

Në të njëjtën mënyrë që nuk blini produkte të kompanive politika e të cilave nuk na pëlqen, ju padyshim nuk investoni në to. Nga 70 trilionë dollarë të investuar në tregjet globale të kapitalit, 85% është në pronësi të investitorëve të vegjël. Lëvizja e këtyre parave do të thotë lëvizja e bilancit, madje edhe sjellja e administratorit dhe bordit për t’u zëvendësuar në rast të humbjeve të konsiderueshme.

Si të krijoni listën tuaj të kompanive të besueshme? Për të filluar, është e preferueshme të zgjidhni “biznese vendore dhe të vogla”, në këtë mënyrë mbështesni komunitetin tuaj dhe është më e lehtë të zotëroni informacionin në lidhje me kompaninë, reputacionin që ajo ka në vetë komunitetin dhe midis punonjësve.

Shumë e thjeshtë për tu zbatuar, metoda që Jim Collins e mësoi në librin e tij Good to Great, e bazuar në diagramin e Venit (një diagram që tregon marrëdhëniet logjike midis një liste të grupeve të ndryshme). Thjesht vizatoni tre rrathë që kryqëzohen dhe përgjigjuni këtyre pyetjeve:

• Për çfarë jam i apasionuar?





• Për çfarë po “votoj” me paratë e mia?





• Ku mund t’i bëj paratë e mia?

Do të ketë shumë gjëra të përsëritura në të tre qarqet dhe këto do të shkojnë në zonën e kryqëzimit, e cila përfaqëson Rrethin e aftësive. Ekziston një grup i gjërave për të cilat ne jemi të apasionuar, që po zgjedhim dhe që na bën të fitojmë.

Krijimi i historisë së secilës kompani në të cilën dëshironi të investoni shërben për të vendosur parametrat falë të cilave do të jeni në gjendje ta “kontrolloni” me kalimin e kohës

Informacioni ka nevojë për strukturë që të përdoret dhe struktura më e thjeshtë që është ajo e historisë. Historia fillon në mënyrën më të zakonshme: “Si u gjet biznesi? A po e blejnë investitorët e tjerë?”.

Atëherë na duhen përgjigje për pyetjet themelore të Charlie Munger: “A është i kuptueshëm biznesi? Çfarë e mbron atë nga konkurrenca? Kush e menaxhon atë dhe cilat janë aftësitë e tij?”.

Munger ka deklaruar vazhdimisht se ai kurrë nuk investon para në një kompani prej së cilës nuk mund t’i kuptojë biznesin. Historia duhet të përshkruajë sektorin në të cilin operon ndërmarrja, konkurrencën që duhet të luftojë, arsyen pse ajo sjell një avantazh të qëndrueshëm konkurrues, analizën e ekipit menaxhues.

Historia vazhdon duke pohuar vlerën e kompanisë, çmimin me të cilin dikush është i gatshëm ta blejë. Dhe së fundmi, gjithçka duhet të përmblidhet në tre fjali, tre arsye të shkëlqyera për të blerë.

Për të shkruar këtë histori duhet të informoheni dhe të kuptoni. Një mënyrë e shkëlqyeshme është të zgjidhni një gazetë kushtuar lajmeve ekonomike dhe t’i lexoni ato rregullisht. Sigurisht, është gjithashtu mirë të dëgjosh ekspertë të mëdhenj, duke lexuar librat e tyre.

Midis shumë sugjerimeve, është ai i leximit të letrave nga Warren Buffett, i cili u ka shkruar aksionerëve të tij për rreth dyzet vjet. Ato janë një burim i shkëlqyeshëm i edukimit për ata që duan të kuptojnë artin e investimit dhe janë në dispozicion për t’u shkarkuar në PDF nga interneti.

Parimi i dytë i investimit të Charlie Munger thotë se kompania duhet të ketë një avantazh të qenësishëm dhe të qëndrueshëm konkurrues. Në strategjinë e investimeve të Buffett, ky koncept përfaqësohet nga një hendek. Pasqyrimi i ujit që rrethon kështjellën për të parandaluar sulmet.

Kalaja është biznesi dhe hendeku i ujit është avantazhi konkurrues që ka ndërmarrja, e aftë ta mbrojë atë nga konkurrentët. Thyerja e një hendeku të mirë nuk është e pamundur, por është e vështirë, deri aty sa mund të kthehet në një pengesë. Ekzistojnë lloje të ndryshme “hendeku”:

• Marka. Nëse është vërtetë e fortë dhe e njohur, është shumë e vështirë për një kompani tjetër të krijojë një kompani konkurruese.





• Kostoja e kalimit. Kur është shumë e vështirë, e shtrenjtë ose e “dhimbshme” për një klient të braktisë përdorimin e produkteve ose shërbimeve të një kompanie. 





• Efekti i rrjetit. Kur një kompani ofron një rrjet ekskluziv në të cilin përdoruesi dëshiron të hyjë.





• Ura me pagesë. Është një mënyrë për të përcaktuar një situatë monopoli ose afër monopolit në sektorin tuaj. Një urë me pagesë është produkt unik në një vend të madh.





• Sekreti. Patentat, sekretet tregtare ose format e tjera të pronësisë intelektuale.





• Çmimi. Kur ndërmarrja mund të bëjë produktin e saj, ose të ofrojë shërbimin e saj, me një çmim më të ulët se kushdo tjetër duke mbetur fitimprurës.

Parimi i tretë i investimeve të Charlie Munger i kushtohet ekipit drejtues të kompanisë, i cili duhet të punojë me integritet dhe talent. Shumica dërrmuese e investitorëve rrallë kanë mundësinë t’i referohen burimeve dytësore për të rindërtuar biografinë e tyre, por mbi të gjitha për të gjetur një tregues të ROE (“Return On Equity”, kthimi i kapitalit neto) të kompanive që ata administrojnë. 

ROE përcakton rendimentin që kompania po arrin mbi investimet aksionere. Në praktikë, ajo llogarit sa dollarë fitim gjeneron një kompani me secilin dollar me vlerë neto, e cila nga ana tjetër tregon nëse administrata po bën një punë të mirë me paratë që i vihen në dispozicion.

Blerja dhe shitja e aksioneve kërkon një aftësi themelore: durimin

Sekreti për të investuar mirë është të presësh derisa kompania e duhur të arrijë me çmimin e duhur. Kur kjo të ndodhë, do të hasemi një pengesë tjetër për t’u kapërcyer. Dëshirën për të pritur. Nuk është çështja e frikës, por e një emocioni edhe më të dëmshëm. Lakmia. 

Kur çmimi bie nën atë që është vendosur si “kufiri i blerjes”, është e lehtë të biesh në tundimin për të pritur nëse çmimi do të vazhdojë të bjerë. Teknika që do të zbatohet është ajo e blerjes në këste.

Ju blini një këst të parë prej 25% të paketës së paracaktuar, ju prisni që çmimi të bjerë me rreth 10% të tjera përafërsisht dhe në atë moment bleni këstin e dytë. Pas një rënie tjetër prej 10%, është radha e këstit të tretë. Për këstin e fundit mund të prisni derisa të jeni mjaft të sigurt se çmimi nuk do të bjerë më tej.

Buffett thotë se koha e duhur për të shitur është “Asnjëherë”. Përveçse në rastet kur historia e kompanisë nuk ndryshon nga ashtu siç e kemi shkruar, nuk duhet të heqim kurrë dorë nga një titull i zgjedhur me kujdes.

Kur diçka e rëndësishme ndryshon historinë, krijohen kushte që mund të prishin kompaninë. Mund të jetë një hendek i shkelur, ose një CEO që tradhton mandatin e tij. Me fjalë të tjera, është diçka që e bën kompaninë të mos jetë më e denjë për të qenë në listën e kompanive që dëshirojmë të “votojmë” me paratë tona.